Mеѓународно хуманитарно право

Имплементацијата на меѓународното хуманитарно право (МХП) како сегмент од меѓународното право кое ги обединува меѓународно-правните инструменти кои се применуваат во случаи на вооружени конфликти со цел лимитирање на последиците од истите, е прашање на кое меѓународната заедница и државите посветуваат особено внимание. Меѓународното хуманитарно право претставува законска и статутарна обврска на НД за негова дисеминација, промоција, имплементација и афирмација. Црвениот крст на Република Македонија, како Национално друштво и рамноправен член на Меѓународното движење на Црвениот крст и Црвената полумесечина, ги реализира своите активности во областа на дисеминацијата, поаѓајќи од корпусот на меѓународните инструменти во чија основа се Женевските конвенции од 1949 година и Дополнителните протоколи од 1977 година како и основните документи на националното друштво како што се Законот и Статутот на Црвениот крст на РМ.

Меѓународното хуманитарно право претставува збир на правила, кои од хуманитарни причини, имаат за цел да ги лимитираат ефектите од вооружените конфликти. МХП ги заштитува лицата кои не учествувале или повеќе не учествуваат во непријателствата и ги ограничува средствата и методите на војување. МХП е исто така познато и уште како воено право или како право за вооружените конфликти. МХП е дел од Меѓународното право, кое всушност ги регулира односите меѓу државите. Меѓународното право се имплементира преку договорите помеѓу државите – спогодбите или конвенциите, преку обичајните правила, кои се базираат на успешните практики на државите овие правила да ги воведат како правно-обврзувачки, но и преку базичните принципи. МХП се применува при вооружените конфликти. Но, МХП не ја регулира ситуацијата, кога некоја држава може да употреби сила; ова е регулирано со значаен, но јасно дистинктиран дел од меѓународното право, кој е содржан во Повелбата на Обединетите Нации.

Голем дел од МХП е содржано во четирите Женевски конвенции од 1949 год. Скоро секоја држава во светот ги има ратификувано и со тоа се има обврзано истите да ги почитува. Конвенциите, понатаму се доразвија и се дополнија со два дополнителни договори: Дополнителните Протоколи од 1977 год. за заштита на жртвите во вооружените конфликти. Други договори кои ја забрануваат употребата на одредени оружја и воени тактики и кои заштитуваат одредени категории на лица и добра:

Многу норми од МХП денеска се прифатени како обичајно право, т.е. се прифаќаат како базични правила кон кои државите се придржуваат.

МХП се применува единствено при вооружени конфликти; не покрива внатрешни тензии или немири, како на пример, изолирани акти на насилство. Правото се применува само откако конфликтот отпочнал, и тоа подеднакво кон сите страни, без оглед на тоа кој прв ја почнал борбата. МХП врши јасна дистинкција помеѓу меѓународен и не-меѓународен вооружен конфликт. Меѓународен вооружен конфликт претставува оној вооружен конфликт во кој најмалку две држави се инволвирани. Тие се предмет на широк опсег на правна регулација, вклучувајќи ги и правилата опфатени во четирите Женевски конвенции и Дополнителниот Не-меѓународен вооружен конфликт претставува оној вооружен конфликт кој е ограничен на територијата на една држава, во кој се инволвирани или регуларни вооружени сили кои се борат против групи на вооружени дисиденти, или вооружени групи кои се борат меѓу себе. Многу полимитиран опсег од правила се применуваат при внатрешни вооружени конфликти и истите ја имаат својата основа во членот 3 кој што е заеднички за сите четири Женевски конвенции, како и Многу е битно да се врши диференцијација помеѓу Меѓународното хуманитарно право и Законот за човекови права. Иако одреден дел од правните правила и норми им се слични, овие две законски и правни гранки се развивале подеинечно и се содржат во различни договори и спогодби. Поконкретно, Законот за човекови права- за разлика од МХП- се применува во мирновремени услови, а многу од неговите норми можат да бидат суспендирани за време на вооружен конфликт.

Меѓународното хуманитарно право покрива две области:

МХП ги заштитува оние кои не учествуваат во борбите, како цивили или медицинскиот и религиозниот воен персонал. Исто така, ги заштитува и оние кои прекинале со борбените дејства, како ранетите бродоломците и болните, како и воените заробеници. Кон овие категории на лица мора да се води сметка за нивниот живот, како и за нивниот физички и ментален интегритет. Тие исто така уживаат и правна сигурност. Мора да бидат заштитени и кон нив да се постапува хумано во сите услови, без никакви непријателски чувства и изливи. Поконкретно: забрането е да се убива или ранува непријател којшто се предал или не е во состојба да се бори; болните и ранетите мора да се прифатат и за нив да води грижа страната во конфликтот на чија територија истите се нашле. Медицинскиот персонал, набавките, болниците и амбулантите исто така мора да се заштитени. Постојат, исто така, детални правила кои се однесуваат на условите за притворање на воените заробеници и начините со кои ќе се постапува со цивилите кои ќе се најдат под властта на противничката сила. Ова ги вклучува и правата за добивање храна, засолништа и медицинска нега, како и правото за размена на пораки со нивните фамилии. Правото укажува на бројни јасно препознатливи симболи кои можат да се искористат за да се идентификуваат заштитените лица, места и објекти. Главните амблеми се црвен крст, црвена полумесечина и симболите коишто ја идентификуваат културната сопственост и објектите на цивилната заштита.

Меѓународното хуманитарно право ги забранува сите средства и методи на војување кои:

• Не успеваат да направат разлика помеѓу оние коишто директно учествуваат во борбите и оние, како цивилите на пример, кои не учествуваат во борбите, како и оние кои немаат за цел да ги заштитат цивилната популација, индивидуалните цивили и цивилната сопственост;
• Предизвикуваат екстремни повреди или непотребно страдање;
• Предизвикуваат квалитативни и квантитативни или на подолг рок повреди и оштетувања на животната средина.

Хуманитарното право токму во таа насока ја замрзна употребата на многу оружја, вклучувајќи ги т.н. бум-бум куршуми, хемиското и биолошкото оружје, светлосните ласерски оружја, како и нагазните мини.

8. Дали МХП навистина се применува во пракса?

За жал, постојат безброј примери во кои се прекршува МХП. Во пораст, како жртви на војната се јавуваат цивилите. Како и да е, постојат важни случаи каде МХП направило јасна дистинкција во заштитата на цивилите, заробениците, болните и ранетите, како и во ограничувањето на употребата на варварски оружја. Имајќи го ова во предвид, имплементацијата на овој корпус на правни акти кои се применуваат во случаи на екстремно насилство, секогаш ќе претставува голема тешкотија. Тоа само покажува и докажува дека напорите за ефективна исполнителност остануваат ургентни како и секогаш.

9. Што треба да се направи да се имплементира законот?

Мора да се преземат мерки за да се обезбеди респектот кон Меѓународното хуманитарно право. Државите имаат обврска да подучуваат и да ги едуцираат на правилата на МХП, своите вооружени сили, но и целата јавност. Тие мора да ги превенираат прекршувањата или да ги санкционираат доколку истите се случат. Поконкретно, тие мора да донесат закони за казнување на најсериозните прекршувања на Женевските конвенции и Дополнителните Протоколи, кои се означени како воени злосторства. Државите исто така мора да донесат закони за заштита на амблемите на црвениот крст и црвената полумесечина. Преземени се мерки и на меѓународно ниво: создадени се трибунали за санкционирање на делата кои се извршени во последните два конфликти(за поранешна Југославија и Руанда). Во 1998 година врз основа на Римскиот Статут беше формиран меѓународниот кривичен суд во Рим, за интер алиа воените злосторства. Без разлика дали станува збор за индивидуалци, влади, невладини организации, здруженија или најразлични други организации, сите ние може да дадеме значаен придонес во имплементирањето и ширењето на знаењата и позитивните ефекти на МХП.

10. Краток историјат на МХП „Ова не води до сознанието дека хуманитарните принципи се заеднички за сите човечки заедници каде и да се наоѓаат. Кога различни обичаи, ентитети и филозофии ќе се соберат за споредба, истите ќе се претопат во едно, нивните специфичности ќе се елиминираат, ќе остане чиста супстанца која всушност претставува наследство на целото човештво“. Јеан Пицтет, Меѓународна димензија на хуманитарното право Потпишувањето на Женевската конвенција од 22 август 1864 год. Идејата дека човештвото мора да биде заштитено од последиците од војната може да се најде помеѓу сите луѓе од „Antiquits“. Беше само деветнаесетиот век кога се направија позначајни напори за да се направи војната , што е можно похумана. Судбоносен и одлучувачки момент беше создавањето на МКЦК во февруари 1863 година и потпишувањето, во август 1864 година, на Женевската конвенција за подобрување на судбината ранетите на бојното поле, кој всушност го сигнализираше раѓањето на меѓународното хуманитарно право.

Договорното право и обичајното меѓународно хуманитарно право се главните извори на хуманитарното право. За разлика од договорното право(на пример: четирите Женевски конвенции), обичајното хуманитарно право не е пишано.

Едно правило претставува обичај доколку рефлектира одредена државна практика а истовремено постои и барање од меѓународната заедница, државата да потврди дека токму таа практика заменува соодветна законска материја. Додека договорите ги засегаат само оние држави кои ги ратификувале истите, обичајните правни норми важат за сите држави. Четирите Женевски конвенции од 1949 год. и нивните Дополнителни Протоколи претставуваат основните инструменти на хуманитарното право.

Во МХП, заштитени лица се оние врз кои поединечните договори се применуваат, односно кои се заштитени со правните норми дадени во тие договори и кои уживаат одредени права кога се наоѓаат под власт на противникот. Да биде појасно, заштитени лица се оние кои во услови на војна имаат одредени бенефити врз основа на потпишаните договори, но и на обичјаното хуманитарно право. Конкретно, заштитени лица се ранетите, болните, бродоломците, воените заробеници и други лица кои се лишени од слобода, како резултат на конфликтот, цивили и други лица кои веќе не учествуваат во конфликтот, медицинскиот и религиозниот персонал, персоналот на организациите за помош, персоналот на организациите на цивилната одбрана и медијаторите. Во случај на вооружен конфликт постојат и т.н. заштитени објекти. Тука спаѓаат културната сопственост и други цивилни објекти како и воените медицински установи и амбуланти.

Цивилите подлежат на заштита кога, како резултат на меѓународен вооружен конфликт или при окупација, ќе се најдат во рацете на страна која не е од иста националност. Повеќе информации во Четвртата Женевска конвенција поврзана со Заштитата на Цивилите во услови на војна од 12 август 1949 година, особено член 4.

Воен заробеник претставува борец, најчесто припадник на вооружените сили на една страна во меѓународен вооружен конфликт или е индивидуалец кој ужива еквивалентен правен статус, но кој паднал под власт на спротивната страна во конфликтот.

Во индивидуалци кои уживаат еднаков правен статус спаѓаат воените кореспонденти, набавувачите на залихи, трговскиот екипаж на воените и цивилни воздухоплови, како и цивили кои спонтано земале оружје во рака да ја спречат инвазијата на непријателот (член 4, Трета Женевска конвенција од 1949 година). Во случај на сомнеж, секое лице кое ќе земе учество во непријателствата ќе се здобие со статус на воен заробеник( член 45.1, Дополнителен Протокол 1 од 1977). Третата Женевска конвенција од 1949 година се однесува на воените заробеници.

 Во 1859 година, Швајцарскиот банкар Анри Динан бил сведок на ужасната реалност на ранети војници кои биле оставени без било каква помош бојното поле близу Солферино. Неговата иницијатива да се обезбеди заштита на ранетите и болните на бојното поле, вродила со плод со потпишувањето на Женевската конвенција од 1864 година. Со текот на времето оваа заштита била постојано надградувана. Истата добила детален правен режим и столб со донесувањето на Женевските конвенции од 1949 година и Дополнителните Протоколи од 1977 година. Првата Женевска конвенција се однесува на ранетите и болните, втората ја проширува заштитата на бродоломците. Овие договори специфично утврдуваат дека ранетите, болните и бродоломците мораат да бидат заштитени и респектирани се додека отсуствуваат од борбени дејства.

 Четирите Женевски конвенции од 1949 година и Дополнителните Протоколи од 1977 година се однесуваат не само на заштита на ранетите, болните и бродоломците, туку и за лицата кои се грижат за нивните психички и духовни потреби – медицинскиот персонал, административниот помошен персонал и религиозниот персонал( ЖК1 член 24, 25; ЖК2 член 36, 37; ДП1 член 8(ц) и (д), кои не смеат да бидат нападнати и на кои мора да им се дозволи да ги исполнат нивните медицински и религиозни должности( ЖК1 член 24-27; ЖК2 член 36, 37; ДП1 член 15-20; ДП2 член 9, 10). МХП исто така има воспоставено сеопфатна и детално разработена заштита за медицинските тимови, транспортерите и медицинските матерјали( ЖК1 член 19-23, 33-37; ЖК2 член 22-27, 34, 38-40; ЖК4 член 18, 21-22; ДП1 член 8(е)-(ј), 12-14, 21, 22; ДП2 член 11).

Во согласност со МХП, културната сопственост е заштитена од било каков акѕ на насилство( уништување, кражби, реквизиција, акти на репресалија или одмазда…). Во прилог на ова, употребата на културната сопственост за поддршка на воени дејствија исто така е забранета( член 53 од Дополнителниот Протокол 1 и член 16 од Дополнителниот Протокол 2). Амблемот за вршење јасна дистинкција содржан во член 6 од Хашката конвенција од 14 мај 1954 за Заштита на Културната Сопственост во случај на вооружен конфликт , може да се постави на објектот од културна сопственост.

Цивилната одбрана е задолжена за олеснувачки и спасувачки операции кои ги изведува цивилното население во случај на природна или технолошка катастрофа или вооружен конфликт. Нејзината цел е да ги минимизира загубите на човечки животи или оштетувањата на цивилната сопственост. Во прилог на тоа, има за цел да му помогне на цивилното население да заздраве од ненадејните ефекти на катастрофата или насилството и истовремено да овозможИ услови за нивно преживување. Види ги членовите 61, 62, 63, 64, 65, 66 и 67 од Дополнителниот Протокол1 на Женевските конвенции